به گزارش روابط عمومی دانشکده داروسازی شیراز، نتایج پژوهش‌های بین‌المللی در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ریزذرات و نانوذرات پلاستیکی Microplastics و Nanoplastics به یکی از چالش‌های جدی سلامت عمومی تبدیل شده‌اند. این ذرات که در آب آشامیدنی، بطری‌های آب معدنی، نمک خوراکی، غذاهای بسته‌بندی‌شده، محصولات دریایی و حتی شیرخشک نوزادان شناسایی شده‌اند، می‌توانند از راه‌های مختلف وارد بدن شده و اثرات زیان‌بخشی بر اعضای حیاتی برجای بگذارند.

منشأ ریزذرات پلاستیکی در زندگی روزمره

ریزذرات پلاستیک عمدتاً از منابعی مانند بطری‌ها و ظروف پلاستیکی، بسته‌بندی مواد غذایی، الیاف لباس‌های مصنوعی، فیلترهای سیگار، لوازم آرایشی، خمیردندان‌ها و تخریب پلاستیک‌های رها‌شده در محیط زیست ایجاد می‌شوند. این ذرات به دلیل اندازه بسیار کوچک، با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند و حتی فیلترهای معمولی قادر به حذف کامل آنها نیستند.

چگونه این ذرات وارد بدن می‌شوند؟

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که سه مسیر اصلی برای ورود میکروپلاستیک‌ها به بدن وجود دارد:

مصرف خوراکی: آب معدنی، آب لوله‌کشی، نوشیدنی‌ها، غذاهای بسته‌بندی‌شده، نمک و غذاهای دریایی.

استنشاقی: هوای آلوده، الیاف لباس، گرد و غبار منازل.

تماس پوستی: برخی لوازم آرایشی و محصولات مراقبت پوست حاوی ذرات ریز پلاستیک.

تأثیرات زیستی و دارویی ریزذرات پلاستیک

بر اساس داده‌های علمی منتشرشده در مجلات علمی معتبر ، این ذرات می‌توانند:

در سیستم هورمونی اختلال ایجاد کنند به طور مثال این ریز ذرات باعث اختلال در عملکرد تیروئید، افزایش خطر ناباروری، تشدید مشکلات ناشی از سندروم تخمدان پلی کیستیک درخانم ها می شود.

این ترکیبات می توانند التهاب مزمن ایجاد کنند و در عملکرد سیستم ایمنی اختلال به‌وجود آورند.

به بافت قلب و عروق آسیب برسانند و استرس اکسیداتیو را افزایش دهند.

از سد خونی–مغزی عبور کنند و بر عملکرد شناختی و نورونی اثر بگذارند.

به داروهای مصرفی متصل شوند و اثربخشی یا سرعت جذب آنها را کاهش دهند.

در دستگاه گوارش تجمع پیدا کنند و باعث نفخ، سوءجذب و تغییر ترکیب میکروبیوتای روده شوند.

این یافته‌ها نگرانی‌هایی را در مورد تداخل احتمالی میکروپلاستیک‌ها با داروهای خوراکی، مکمل‌ها، پروبیوتیک‌ها و هورمون‌ها ایجاد کرده است؛ به‌ویژه در بیمارانی که داروهای تیروئید، داروهای هورمونی یا داروهای قلبی مصرف می‌کنند.

چه کسانی در معرض خطر بیشتری قرار دارند؟

نوزادان و کودکان (به دلیل مصرف شیرخشک و حساسیت بیشتر سیستم ایمنی)

زنان باردار

بیماران قلبی–عروقی

مبتلایان به اختلالات هورمونی ازجمله خانم های مستعد به سندروم تخمدان پلی کیستیک

افرادی که روزانه مقادیر زیادی نوشیدنی یا غذاهای بسته‌بندی‌شده مصرف می‌کنند

آیا بدن توان دفع میکروپلاستیک‌ها را دارد؟

بخش زیادی از این ذرات از طریق مدفوع دفع می‌شوند؛ اما نانوپلاستیک‌ها قادرند وارد جریان خون شوند و در کبد، طحال، کلیه و حتی مغز تجمع پیدا کنند. این موضوع سبب شده بسیاری از محققان نسبت به اثرات طولانی‌مدت این آلاینده‌ها هشدار دهند.

چطور از ورود این ذرات جلوگیری کنیم؟

داروسازان توصیه می‌کنند:

مصرف آب از ظروف شیشه‌ای یا استیل جایگزین بطری‌های پلاستیکی شود.

غذاهای خانگی و تازه به جای بسته‌بندی‌شده انتخاب گردد.

نمک تصفیه‌شده دارای استاندارد مصرف شود.

در خانه از جاروبرقی‌های دارای فیلتر مناسب یا شست‌وشوی مرتب سطوح برای کاهش گرد و غبار استفاده شود.

از لوازم آرایشی یا اسکراب‌های حاوی «microbeads» پرهیز شود.

جمع‌بندی

ریزذرات پلاستیکی یک تهدید پنهان اما رو‌به‌گسترش هستند که می‌توانند با ایجاد التهاب، اختلال هورمونی و تأثیر بر جذب داروها، سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.

شناخت این خطر، مدیریت مصرف پلاستیک و مشورت با داروساز برای انتخاب صحیح محصولات، سه گام مهم در حفاظت از سلامت خانواده‌هاست.

دکتر "افشین محمدی بردبری"، عضو هیات علمی گروه فارماکولوژی و توکسیکولوژی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز