سندرم تخمدان پلی‌کیستیک چیست و چرا بروز می‌یابد؟
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در زنان در سنین باروری به شمار می‌رود. این سندرم معمولاً با علائمی مانند بی‌نظمی یا قطع قاعدگی، افزایش هورمون‌های مردانه و وجود کیست‌های کوچک متعدد در تخمدان‌ها شناخته می‌شود. عامل اصلی بروز PCOS، مقاومت به انسولین و برهم‌خوردن تعادل هورمون‌های جنسی است. این اختلال می‌تواند زمینه‌ساز بروز چاقی، ناباروری، دیابت نوع دو و سایر اختلالات متابولیک شود؛ ازاین‌رو تشخیص به‌موقع و مدیریت صحیح آن اهمیت بالایی دارد.

نقش داروها در درمان PCOS چیست و چرا متفورمین تجویز می‌شود؟
درمان دارویی در PCOS با اهدافی مانند تنظیم چرخه قاعدگی، بهبود تخمک‌گذاری و کنترل اختلالات متابولیک انجام می‌شود. متفورمین یکی از داروهای پرکاربرد در این بیماران است که با کاهش مقاومت به انسولین، به بهبود تعادل هورمونی کمک می‌کند. توصیه می‌شود این دارو همراه غذا مصرف شود تا عوارض گوارشی مانند تهوع کاهش یابد. قطع ناگهانی متفورمین بدون نظر پزشک می‌تواند منجر به بازگشت علائم بیماری و افزایش قند خون شود.

چرا از قرص‌های ضدبارداری ترکیبی و داروهای مهارکننده هورمون‌های مردانه استفاده می‌شود؟
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی (حاوی استروژن و پروژسترون) و داروهای کاهش‌دهنده اثر هورمون‌های مردانه در بیماران مبتلا به PCOS تنها با هدف پیشگیری از بارداری تجویز نمی‌شوند. این داروها با تنظیم سطح هورمون‌ها، کاهش آکنه و ریزش مو و همچنین پیشگیری از ضخیم شدن بیش از حد دیواره رحم، نقش درمانی مهمی دارند. مصرف این داروها باید در ساعت ثابتی از شبانه‌روز انجام شود و در صورت مصرف هم‌زمان سایر داروها، احتمال تداخل دارویی با مشورت داروساز بررسی شود. پیش از شروع درمان نیز اطمینان از عدم بارداری ضروری است.

آیا دارودرمانی به‌تنهایی برای کنترل PCOS کافی است؟
خیر. دارودرمانی تنها بخشی از فرآیند درمان PCOS محسوب می‌شود. اصلاح سبک زندگی، شامل رژیم غذایی متعادل، فعالیت بدنی منظم و کاهش وزن، نقش بسیار مؤثری در کنترل بیماری دارد. مطالعات نشان داده‌اند که کاهش ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند به بهبود عملکرد تخمدان‌ها و منظم شدن چرخه قاعدگی کمک کند. بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که درمان دارویی همراه با تغییرات رفتاری و پیگیری منظم توسط تیم درمان انجام گیرد.

مصرف مکمل‌ها و داروهای گیاهی در بیماران مبتلا به PCOS چه جایگاهی دارد؟
برخی مکمل‌ها مانند ویتامین D، امگا-۳ و میو-اینوزیتول در بهبود حساسیت به انسولین و عملکرد تخمدان‌ها مؤثر گزارش شده‌اند. با این حال، مصرف خودسرانه یا هم‌زمان این فرآورده‌ها با داروهای هورمونی می‌تواند خطر بروز تداخل دارویی و عوارض ناخواسته را افزایش دهد. بنابراین، پیش از مصرف هرگونه مکمل یا فرآورده گیاهی، مشورت تخصصی ضروری است.

نقش داروساز در آموزش و پیگیری بیماران مبتلا به PCOS
داروساز با بررسی دقیق داروهای مصرفی بیمار، شناسایی تداخلات احتمالی، اصلاح خطاهای مصرف و آموزش در خصوص عوارض جانبی، نقش مهمی در مدیریت ایمن و مؤثر PCOS ایفا می‌کند. همچنین ارزیابی مکمل‌ها و الگوی تغذیه‌ای بیمار توسط داروساز می‌تواند از بروز تداخلات ناخواسته جلوگیری کرده و به حفظ سلامت عمومی بیمار کمک کند.

جمع‌بندی
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک اختلال چندعاملی است که کنترل موفق آن نیازمند همکاری نزدیک میان پزشک، داروساز و خود بیمار است. آموزش صحیح، انتخاب درمان مناسب و پایش مستمر، نقش کلیدی در دستیابی به نتایج درمانی مطلوب دارد.

دکتر فاطمه احمدی، متخصص فارماسیوتیکس و عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز