دانستنی‌های دارویی برای خانواده‌ها؛
آنتی‌بیوتیک‌ها و سلامت روده؛ پروبیوتیک‌ها چه نقشی دارند؟
به گزارش روابط عمومی دانشکده داروسازی شیراز، در ادامه مجموعه گفت‌وگوهای «دانستنی‌های دارویی برای خانواده‌ها»، این‌بار به یکی از پرسش‌های حیاتی بیماران در داروخانه پرداخته‌ایم: «آیا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، سلامت روده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و آیا لازم است همراه آن‌ها پروبیوتیک مصرف کنیم؟» در این گفت‌وگو، دکتر احمد غلامی عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی، به تشریح علمی نقش آنتی‌بیوتیک‌ها در تغییر میکروبیوم روده و ضرورت مصرف صحیح پروبیوتیک‌ها پرداخت.
میکروبیوم روده؛ اکوسیستم حیاتی بدن
دکتر غلامی در آغاز با اشاره به اهمیت میکروبیوم روده توضیح داد:
«روده انسان میزبان جامعه پیچیده‌ای از میکروارگانیسم‌های مفید است که نه‌تنها در هضم غذا و تولید ویتامین‌های ضروری (مانند ویتامین K و برخی ویتامین‌های گروه B) نقش دارند، بلکه در تقویت سیستم ایمنی، تنظیم متابولیسم و حتی تعدیل خلق‌وخو نیز مؤثرند. این اکوسیستم ظریف میکروبی، در صورت برهم‌خوردن تعادل، می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی فرد بگذارد.»
آنتی‌بیوتیک‌ها؛ سلاحی دو لبه
وی در ادامه به مکانیسم اثر آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره کرد و افزود:
«آنتی‌بیوتیک‌ها اگرچه برای نابودی باکتری‌های بیماری‌زا طراحی شده‌اند، اما متأسفانه به‌صورت سلاحی بی‌هدف عمل می‌کنند و باکتری‌های مفید روده را نیز از بین می‌برند. این مسئله به‌ویژه در مورد آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف و در دوره‌های درمانی طولانی‌مدت مشهودتر است. پیامد این تخریب می‌تواند بروز عوارض گوارشی مانند اسهال، نفخ، درد شکم و در موارد جدی‌تر، عفونت‌های فرصت‌طلبی مانند Clostridium difficile باشد.»
پروبیوتیک‌ها؛ بازسازی‌گران تعادل ازدست‌رفته
این استاد دانشگاه در پاسخ به نقش پروبیوتیک‌ها خاطرنشان کرد:
«پروبیوتیک‌ها، میکروارگانیسم‌های زنده و مفیدی هستند که با استقرار در روده، به بازگرداندن تعادل میکروبی کمک شایانی می‌کنند. شواهد علمی معتبر نشان می‌دهند که مصرف هدفمند آن‌ها طی دوره درمان با آنتی‌بیوتیک، می‌تواند احتمال بروز اسهال مرتبط با آنتی‌بیوتیک را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. از جمله مؤثرترین سویه‌ها می‌توان به Lactobacillus rhamnosus GG، Bifidobacterium bifidum و مخمر Saccharomyces boulardii اشاره کرد که هرکدام مکانیسم‌های عمل خاص خود را دارند.»
نحوه و زمان مصرف پروبیوتیک؛ کلید موفقیت درمان
دکتر غلامی در پاسخ به این پرسش که «آیا باید پروبیوتیک را هم‌زمان با آنتی‌بیوتیک مصرف کرد؟» تأکید کرد:
«بله، اما با رعایت فاصله زمانی حداقل ۲ تا ۳ ساعته. این فاصله اجازه می‌دهد که آنتی‌بیوتیک جذب شده و غلظت خونی آن کاهش یابد، در نتیجه باکتری‌های مفید پروبیوتیک در معرض تخریب قرار نگیرند. همچنین توصیه می‌شود مصرف پروبیوتیک‌ها تا حداقل یک هفته پس از اتمام دوره آنتی‌بیوتیک ادامه یابد تا میکروبیوم روده فرصت کافی برای ترمیم پیدا کند.»
آیا همه به مصرف پروبیوتیک نیاز دارند؟
وی در ادامه به ضرورت مصرف هدفمند پروبیوتیک‌ها اشاره کرد و گفت:
«خیر، مصرف پروبیوتیک برای تمام افراد ضروری نیست. با این حال، در گروه‌های زیر استفاده از آن با مشورت داروساز یا پزشک به‌شدت توصیه می‌شود:
· کودکان و سالمندان به دلیل حساسیت بیشتر میکروبیوم روده
· افرادی که آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف مانند آموکسی‌سیلین/کلاولانات یا سفالوسپورین‌ها دریافت می‌کنند
· بیماران با سابقه عوارض گوارشی ناشی از آنتی‌بیوتیک
· افرادی که دوره‌های مکرر یا طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کنند»
هشدارها و ملاحظات ضروری
این عضو هیأت علمی در پایان با تأکید بر رعایت نکات ایمنی هشدار داد:
«پروبیوتیک‌ها حتماً باید از داروخانه‌های معتبر و با مشورت داروساز تهیه شوند. بسیاری از محصولات موجود در بازار فاقد تعداد کافی باکتری زنده یا سویه‌های اثربخش هستند. نگهداری صحیح (بسیاری از آن‌ها نیاز به یخچال دارند)، توجه به تاریخ انقضا و خودداری از مصرف در افراد دچار نقص ایمنی شدید، دریافت‌کنندگان شیمی‌درمانی یا افرادی که کاتتر وریدی مرکزی دارند، از جمله مواردی است که باید جدی گرفته شود.»
سخن پایانی: تعادل هوشمندانه بین درمان و محافظت
دکتر غلامی یادآور شد:
«آنتی‌بیوتیک‌ها از دستاوردهای ارزشمند پزشکی هستند که جان میلیون‌ها نفر را نجات داده‌اند، اما استفاده نابجا یا بدون ملاحظات لازم می‌تواند پیامدهای ناخواسته‌ای به‌همراه داشته باشد. مصرف آگاهانه پروبیوتیک‌ها تحت راهنمایی متخصصان، راهکاری علمی برای بهره‌مندی از فواید آنتی‌بیوتیک‌ها، همراه با حفظ سلامت اکوسیستم درون‌مان است.»
دکتر احمد غلامی، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
نظر دهید