گل گاوزبان گیاهی دارویی شناخته‌شده است که برگ‌ها و گل‌های آن به شکل چای، عصاره یا مکمل مورد استفاده قرار می‌گیرند. ترکیبات فعال آن شامل فلاونوئیدها، آلکالوئیدها و اسانس فرار است که اثرات آرام‌بخش، ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدانی به همراه دارند و تحقیقات علمی در زمینه داروسازی سنتی و مدرن به بررسی اثرات آن پرداخته‌اند.

باید توجه داشت که در دنیا، گاوزبان با نام علمیBorago officinalisمطرح می باشد. حال انکه نمونه گاوزبان ایرانی یا "گل گاوزبان" با نام علمیEchium amoenumدر مقالات شناخته می شود.

آیا گل گاوزبان می‌تواند خواب یا استرس را درمان کند؟

مطالعات نشان می‌دهند ترکیبات فلاونوئیدی و اسانسی گاوزبان می‌توانند به کاهش اضطراب، بهبود کیفیت خواب و آرامش روانی کمک کنند. با این حال، اثرات آن ملایم و تدریجی است. اما مصرف آن به تنهایی نمی‌تواند جایگزین درمان‌های تخصصی اضطراب یا اختلالات خواب باشد. این موارد (کاهش اضطراب و کمک درمان افسردگی خفیف تا متوسط) در خصوص گل گاوزبان نیز در مطالعات آمده است.

فواید علمی اثبات‌شده گاوزبان

تحقیقات به‌روز (۲۰۲۱–۲۰۲۵) نشان داده‌اند که مصرف کنترل‌شده گاوزبان رسمی دنیا می‌تواند به کاهش شاخص‌های التهابی، حمایت از عملکرد سیستم قلبی-عروقی و تقویت سیستم ایمنی کمک کند. این اثرات به ویژه در افراد دارای سبک زندگی پر استرس یا کمبودهای تغذیه‌ای اهمیت دارند. در مطالعات مشابه اثرات تعدیل کنندگی سیستم ایمنی، اثرات قلبی و عروقی، اثرات و خصوصیات ضد اضطرابی و ضد دردی گل گاوزبان نیز گزارش شده است.

دوز مصرفی و نحوه استفاده

دوز معمول گل گاوزبان در قالب چای یا عصاره استاندارد، بسته به فرم و کیفیت محصول، بین ۱ تا ۲ گرم گل خشک در هر فنجان و ۲ تا ۳ بار در روز توصیه می‌شود. مکمل‌های استاندارد می‌توانند در قالب کپسول یا عصاره مایع عرضه شوند تا بهره‌وری از ترکیبات فعال بهینه شود.

شکل‌های دارویی و مکمل

گاوزبان در بازار به شکل چای خشک، عصاره مایع، کپسول و ترکیبات استاندارد شده ارائه می‌شود. انتخاب فرم مناسب و دارای تأییدیه کیفیت، از اهمیت بالایی برای بهره‌مندی ایمن و مؤثر برخوردار است.

هشدارها و نکات ایمنی

مصرف دوزهای معمولی گاوزبان برای اغلب افراد سالم بی‌خطر است، اما افرادی که با مشکلات فشار خون، بیماریهای کبدی یا بیماری‌های قلبی هستند، می بایست در مصرف این گیاه دارویی زیاده روی نکرده و با احتیاط کنند. در برخی موارد حساسیت به گیاهان خانواده گاوزبان نیز بیمارانی که با این سابقه همراه بوده اند را با مشکلاتی مواجه نموده است. همچنین مصرف خودسرانه مکمل‌ها یا ترکیبات غیر استاندارد می‌تواند منجر به تداخل دارویی یا عوارض ناخواسته شود.

جمع‌بندی

گاوزبان یک گیاه دارویی گزارش شده با اثرات آرام‌بخش و ضداضطراب است که مصرف صحیح و ایمن آن می‌تواند بخشی از سبک زندگی سالم باشد. با این حال، تبلیغات اغراق‌آمیز و مصرف خودسرانه ممکن است سلامت افراد را تهدید کند. کلید بهره‌مندی از مزایای این گیاه، آگاهی، انتخاب محصول با کیفیت و مشورت با متخصصان است.

دکتر محمدمهدی زرشناس

عضو هیأت علمی گروه داروسازی سنتی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز