در سال‌های اخیر، موارد متعددی از مسمومیت و مرگ ناشی از مصرف قرص برنج در کشور گزارش شده است. این قرص در اصل برای جلوگیری از آفت‌زدگی غلات و خشکبار استفاده می‌شود، اما تماس یا بلع تصادفی آن می‌تواند در مدت کوتاهی منجر به مرگ شود.

قرص برنج چیست؟

قرص برنج با نام علمی فسفید آلومینیوم (AlP) شناخته می‌شود. این ترکیب در تماس با رطوبت یا اسید معده، گازی بسیار سمی به نام فسفین (PH₃) آزاد می‌کند. گاز فسفین به سرعت جذب بدن شده و با ایجاد اختلال در عملکرد سلول‌ها، مانع تولید انرژی حیاتی می‌شود.

چرا این ماده تا این حد خطرناک است؟

گاز فسفین روی تمام اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارد، به‌ویژه برروی مغز، قلب، کبد و کلیه‌ها. حتی یک عدد قرص برنج می‌تواند برای انسان کشنده باشد. نکته نگران‌کننده این است که تاکنون پادزهر اختصاصی برای این سم وجود ندارد و درمان بیشتر به‌صورت حمایتی انجام می‌شود.

علائم مسمومیت با قرص برنج چیست؟

علائم اولیه شامل تهوع، استفراغ، درد شکم، سرگیجه و تعریق شدید است. در مراحل بعدی، افت فشار خون، تنگی نفس، آریتمی قلبی و شوک رخ می‌دهد. علاِم مسمومست از چند دقیقه تا دو ساعت بعد از خوردن قرص برنج آغاز می شوند و مسمومیت معمولاً ظرف چند ساعت باعث نارسایی چند اندام و طی دو ساعت تا حد اکثر دو تا سه روز منجر به مرگ می‌شود.

در صورت تماس یا مصرف چه باید کرد؟

در صورت مشکوک بودن به تماس یا بلع قرص برنج، باید فوراً فرد را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی منتقل کرد. به هیج وجه بعد از خوردن قرص برنج نباید آب یا مایعات مصرف شود چون باعث تشدشد و افزایش تولید گاز فسفین در معده و افزایش شدید سمیت آن میشود. القای استفراغ یا مصرف خودسرانه شیر و داروها نیز ممنوع میباشد. در صورت داشتن روغن نارگیل یا کنجد خوردن آن میتواند تولید گاز فسفین را کاهش دهد. تنها اقدام اولیه، تماس فوری با اورژانس (۱۱۵) است و در صورتیکه گاز در محیط تولید شده باشد، خارج کردن فرد از محیط آلوده ضروری است.

چگونه می‌توان از بروز مسمومیت پیشگیری کرد؟

• از خرید و نگهداری قرص برنج در منازل خودداری کنید.
  
  
• برای نگهداری غلات و خشکبار، از روش‌های ایمن‌تر مانند فریز کردن یا استفاده از توری‌های مخصوص استفاده شود.
  
  
• در صورت مشاهده این قرص در منزل یا انبار، آن را به مأموران بهداشت یا داروخانه‌های معتبر تحویل دهید.
  
  

نقش داروساز در آگاه‌سازی چیست؟

داروساز می‌تواند با اطلاع‌رسانی درباره خطرات قرص برنج و معرفی روش‌های ایمن نگهداری مواد غذایی، نقش مؤثری در پیشگیری از این نوع مسمومیت ایفا کند. آگاهی مردم درباره مرگ ‌آور بودن این ماده، گام اول در کاهش تلفات است.

به یاد داشته باشیم:

قرص برنج آفت‌کش است، نه وسیله‌ی نگهداری برنج یا خشکبار. نگهداری آن در خانه، جان افراد خانواده را در خطر قرار می‌دهد.

دکتر «حسین نیک نهاد»، عضو هیأت علمی گروه فارماکولوژی توکسیکولوژی دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز