افزایش سن با تغییرات مهمی در عملکرد اعضای حیاتی بدن همراه است؛ تغییراتی که نحوه واکنش به داروها را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. مطالعات نشان داده‌اند که سالمندان، حتی در صورت مصرف دوزهای معمول دارو، بیشتر از سایر گروه‌های سنی در معرض مسمومیت دارویی قرار دارند. در این مقاله به دلایل این پدیده و نکات پیشگیرانه می‌پردازیم:

1- کاهش توان دفع دارو از بدن

با بالا رفتن سن، عملکرد کلیه و کبد—دو عضو کلیدی در پاک‌سازی داروها—کاهش می‌یابد. این موضوع به‌ویژه برای داروهایی مانند دیگوکسین، لیتیم، ضدصرع‌ها و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها اهمیت دارد. انباشت این داروها در بدن می‌تواند به مسمومیت منجر شود، حتی اگر دوز آن مطابق نسخه باشد.

2- پُلی‌فارماسی (مصرف همزمان چند دارو)

بیش از ۷۰٪ سالمندان روزانه ۵ دارو یا بیشتر مصرف می‌کنند. این وضعیت احتمال تداخل دارویی، مصرف تکراری یا اشتباه، و افزایش عوارض ناخواسته را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد. برای مثال، مصرف همزمان داروهای خواب‌آور و ضدفشارخون می‌تواند منجر به گیجی و زمین‌خوردن شود.

3- خطاهای غیرعمدی در مصرف

کاهش بینایی، ضعف حافظه و لرزش دست در سالمندان می‌تواند باعث شود دارو اشتباه انتخاب، نادرست دوزبندی یا تکراری مصرف شود. مشکلات در باز کردن بسته‌بندی‌های فشاری یا پیچشی نیز ریسک خطا را بیشتر می‌کند، به‌ویژه در مصرف داروهایی با دوز دقیق مانند انسولین یا وارفارین.

4- حساسیت بیشتر به عوارض دارویی

بدن سالمندان به‌ویژه به داروهای آرام‌بخش، ضدافسردگی، آنتی‌هیستامین‌ها و مسکن‌ها حساس‌تر است. عوارضی مانند گیجی، افت فشار خون، خواب‌آلودگی یا یبوست در این گروه می‌توانند منجر به پیامدهای جدی مثل افتادن، بی‌اختیاری یا بستری‌شدن شوند.

جمع‌بندی

با وجود مزایای داروها در حفظ کیفیت زندگی سالمندان، مصرف بی‌رویه یا ناآگاهانه آن‌ها می‌تواند خطرناک باشد.
مرور دوره‌ای داروها توسط پزشک، نظارت داروساز، و آموزش خانواده‌ها سه گام کلیدی برای پیشگیری از مسمومیت دارویی در سالمندان هستند.

دکتر دنا فیروزآبادی عضو هیأت علمی گروه داروسازی بالینی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز