داروهای بدون نسخه به دلیل دسترسی آسان و مصرف گسترده در جوامع، می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر نتایج آزمایش‌های تشخیصی اثرگذار باشند. سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی ایالات متحده بارها بر اهمیت توجه به این موضوع تأکید کرده‌اند، زیرا چنین تداخلاتی ممکن است منجر به نتایج کاذب، تشخیص اشتباه، انجام آزمایش‌های غیرضروری یا آغاز درمان نادرست شوند.

داروهای بدون نسخه به دلیل سهولت دسترسی، به‌طور گسترده توسط بیماران مصرف می‌شوند. با این حال، شواهد علمی نشان می‌دهد که بسیاری از این داروها می‌توانند نتایج آزمایش‌های بالینی را تحت تأثیر قرار دهند. این اثرات ممکن است ناشی از تداخل دارویی با روش‌های آزمایشگاهی یا تغییرات فیزیولوژیک ناشی از مصرف دارو باشند.

• فرآورده‌های حاوی استامینوفن: ممکن است سبب اختلال در نتایج مربوط به اندازه‌گیری میزان قند خون توسط دستگاه‌های اندازه‌گیری قند خون پیوسته شود. همچنین در صورت مصرف بیش از حد می‌توانند موجب اختلال کبدی و افزایش آنزیم‌های کبدی شوند.
• داروهای مسکن ضدالتهاب غیراستروئیدی: ممکن است عملکرد کلیه و شاخص‌های التهابی را تغییر دهند. از این دست داروها می‌توان به داروی ایبوپروفن و دیکلوفناک اشاره نمود.
• آنتی‌هیستامین‌ها: قادرند نتایج تست‌های آلرژی را مخدوش کنند و به صورت منفی کاذب در تست آزپایشگاهی اختلال ایجاد کنن. معمولا نیاز است که این داروها برای مدت مشخصی قبل از انجام تست‌های آلرژی قطع شده باشند.
• مکمل بیوتین: یکی از شناخته‌شده‌ترین عوامل ایجاد نتایج کاذب در آزمایش‌های تیروئیدی، هورمونی و حتی قلبی است.

این تداخلات می‌توانند پیامدهای بالینی جدی داشته باشند؛ از جمله تشخیص اشتباه بیماری، درخواست آزمایش‌های اضافی و حتی شروع درمان نامناسب. بنابراین، اطلاع‌رسانی دقیق بیمار در مورد مصرف داروهای بدون نسخه به پزشک و آزمایشگاه، قبل از انجام آزمایش و رعایت فاصله زمانی مناسب، بخش حیاتی فرآیند تشخیص صحیح است.

توصیه‌های مربوطه بر اساس منابع بین‌المللی

• سازمان بهداشت جهانی: بر ضرورت ثبت کامل تاریخچه دارویی بیماران، شامل داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها، تأکید دارد. این سازمان هشدار می‌دهد که عدم توجه به این موضوع می‌تواند کیفیت مراقبت‌های سلامت و ایمنی بیمار را به خطر اندازد.
• سازمان غذا و دارو امریکا: در بررسی‌های خود نشان داده است که تعداد زیادی از داروی‌های تأییدشده ممکن است با آزمایش‌های بالینی تداخل داشته باشند. همچنین این سازمان توصیه می‌کند که اطلاعات مربوط به این تداخلات در برچسب داروها ذکر شود و پزشکان و داروسازان هنگام تفسیر نتایج آزمایش‌ها، مصرف داروهای بدون نسخه را مدنظر قرار دهند.

جمع‌بندی برای دستیابی به نتایج دقیق آزمایشگاهی:

• بیماران باید فهرست کامل داروها و مکمل‌های مصرفی خود را پیش از انجام آزمایش‌ها ارائه دهند.
• پزشکان و داروسازان باید مصرف داروهای بدون نسخه را در تفسیر نتایج آزمایش‌ها لحاظ کنند.

دکتر امید مرادی متخصص داروسازی بالینی دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز