آیا می‌دانستید که ممکن است بدون اطلاع، روزانه در معرض یکی از خطرناک‌ترین مواد سمی باشید؟ به گزارش روابط عمومی دانشکده داروسازی شیراز، در ادامه مجموعه گفت‌وگوهای «دانستنی‌های دارویی برای خانواده‌ها»، این بار موضوع گفت‌وگو به مسمومیت با فلزات سنگین، به‌ویژه سرب اختصاص یافت؛ خطری خاموش که در زندگی روزمره بسیاری از افراد حضور دارد. در این گفت‌وگو، دکتر مرضیه راشدی‌نیا، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، درباره منابع تماس با سرب، علائم مسمومیت و راه‌های پیشگیری از آن توضیحاتی ارائه داد.

منابع شایع تماس با سرب کدام‌اند؟

سرب ممکن است در محیط اطراف ما بیشتر از آنچه تصور می‌کنیم وجود داشته باشد. در زندگی روزمره، سرب عمدتاً از طریق آلودگی هوای ناشی از سوخت وسایل نقلیه، خاک و گردوغبار آلوده در پارکها و فضای بازی کودکان، آب آشامیدنی که از لوله های قدیمی فلزی عبور می کند، و رنگهای فرسوده ساختمانهای قدیمی وارد بدن می شود. همچنین برخی اسباب بازیها، لوازم آرایشی تقلبی و ظروف سفالی و لعابی دارای سرب هستند. در محیط‌های شغلی، کارگران مشاغلی مانند ذوب فلزات، بازیافت باتری‌های سربی، لوله‌کشی و بازسازی ساختمان‌های قدیمی، ساخت سفال و شیشه، نقاشی و جوشکاری و عایق‌کاری در معرض مستقیم گردوغبار و بخارات سرب هستند. این مواجهه اغلب از طریق تنفس ذرات یا تماس پوستی اتفاق افتاده و می‌تواند منجر به آلودگی لباس و انتقال آن به منزل و سایر اعضای خانواده شود.

چرا سرب برای بدن خطرناک است؟

از دیدگاه سم‌شناسی، سرب هیچ نقش فیزیولوژیکی مفیدی در بدن ندارد. این فلز به جای کلسیم در استخوان‌ها و بافت‌ها تجمع می‌یابد و با عملکرد آنزیم‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی تداخل می‌کند. در نتیجه، می‌تواند موجب کاهش تمرکز، تأخیر رشد ذهنی در کودکان، افزایش فشار خون، کم‌خونی و اختلال عملکرد کلیه‌ها شود. در بزرگسالان، تماس طولانی‌مدت با سرب ممکن است باعث بروز مشکلات باروری و آسیب عصبی گردد.

شواهد علمی قوی ارتباط مواجهه با سرب را با افزایش خطر ابتلا به چندین نوع سرطان، به‌ویژه سرطان دستگاه گوارش، ریه و مثانه نشان می‌دهند.

علائم اولیه مسمومیت با سرب چیست؟

علائم اغلب تدریجی و غیر اختصاصی هستند: خستگی، بی‌اشتهایی، تهوع، درد شکم، سردرد یا تحریک‌پذیری ممکن است تنها نشانه‌های اولیه باشند. در موارد شدیدتر، علائمی مانند اختلال در تمرکز، ضعف عضلانی، تغییر رنگ لثه‌ها و بی‌خوابی نیز مشاهده می‌شود. تشخیص قطعی فقط با اندازه‌گیری سطح سرب در خون امکان‌پذیر است.

آیا دارویی برای درمان مسمومیت با سرب وجود دارد؟

بله، درمان دارویی با داروهای کی‌لیت‌کننده (Chelating agents)  انجام می‌شود که با اتصال به سرب، آن را از بدن دفع می‌کنند. اما این درمان‌ها باید تحت نظر پزشک متخصص مسمومیت یا داروساز بالینی انجام شوند؛ زیرا مصرف خودسرانه داروهای پاک‌کننده یا مکمل‌ها نه‌تنها بی‌اثر است، بلکه ممکن است وضعیت بیمار را وخیم‌تر کند.

چگونه می‌توان از تماس با سرب پیشگیری کرد؟

پیشگیری بهترین راه مقابله با این مسمومیت است. شست‌وشوی مداوم دست‌ها، استفاده از ظروف استاندارد، پرهیز از خرید لوازم آرایشی و داروهای سنتی بدون مجوز، تهویه مناسب هنگام نقاشی یا کار با باتری و مراقبت از کودکان در محیط‌های قدیمی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه‌اند. همچنین توصیه می‌شود از آب‌لوله‌کشی‌ای که مدت طولانی در لوله مانده است، برای آشامیدن یا تهیه غذای کودک استفاده نشود.

در مسیر آگاهی و سلامت، پیشگیری هوشمندانه جایگزین درمان پرهزینه است.

دکتر "مرضیه راشدی نیا"، عضو هیأت علمی گروه فارماکولوژی توکسیکولوژی دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز