خطرات پنهان در مصرف خودسرانه ویتامین‌ها و مواد معدنی

خرید و مصرف خودسرانه مکمل‌های ویتامینی و معدنی، به یکی از چالش‌های جدی نظام سلامت تبدیل شده است. دسترسی آسان به این فرآورده‌ها باعث شده بسیاری از افراد بدون ارزیابی بالینی و بدون مشورت با پزشک یا داروساز، آن‌ها را مصرف کنند. این در حالی است که ویتامین‌ها و مواد معدنی، در کنار نقش حیاتی در حفظ سلامت، در صورت مصرف بیش از حد می‌توانند منجر به بروز عوارض بالینی و حتی مسمومیت‌های دارویی شوند.

ویتامین A در سلامت بینایی و ایمنی بدن نقش اساسی دارد، اما دریافت بیش از حد آن منجر به علایمی  ازجمله: تاری دید، سردرد، خشکی پوست، ریزش مو، خستگی و درد استخوان است. یافته‌های معمول معاینه فیزیکی ممکن است شامل خشکی ملتحمه و غشاهای مخاطی، پوسته پوسته شدن پوست، آلوپسی، ادم پاپی، حساسیت به لمس استخوان و هپاتومگالی می‌شود.

ویتامین D برای تعادل کلسیم و فسفر ضروری است، ولی مصرف بی‌رویه آن موجب کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، یبوست، کم آبی بدن، افزایش تشنگی (پرنوشی)، تکرر ادرار، گیجی، بی حالی و خستگی و ضعف عضلانی می‌شود.

ویتامین E خطر خونریزی، و همچنین ضعف عضلانی، خستگی، حالت تهوع و اسهال دارد.

ویتامین K نقش اصلی در انعقاد خون دارد و مصرف کنترل‌نشده آن به‌ویژه در بیماران تحت درمان با داروهای ضدانعقاد می‌تواند سبب اختلالات انعقادی شود.

حتی ویتامین‌های محلول در آب مانند ویتامین C نیز در مقادیر بالا بی‌خطر نیستند و می‌توانند موجب اسهال، اختلالات گوارشی و افزایش خطر تشکیل سنگ کلیه شوند.

در گروه ویتامین‌های B، دریافت بیش از حد ویتامین B6 منجر به بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و درد، به ویژه در دست‌ها و پاها (نوروپاتی محیطی)، و همچنین مشکل در راه رفتن، از دست دادن تعادل و اختلال در حس و در برخی موارد، مشکلات عصبی شدیدتری مانند تشنج ممکن است رخ دهد.

بثورات پوستی، مشکلات گوارشی مانند اسهال و مشکلات عصبی مانند احساس سوزن سوزن شدن از عوارض مسمومیت با B12 می باشد.

مواد معدنی نیز در صورت مصرف خودسرانه می‌توانند عوارض قابل توجهی ایجاد کنند.

مصرف بیش از حد آهن با مسمومیت کبدی، آسیب گوارشی و یبوست شدید همراه است.

دریافت دوزهای بالای کلسیم خطر سنگ کلیه و رسوب در عروق را افزایش می‌دهد.

زیاد روی در مصرف (Zinc) موجب درد بدن، احساس سوزش، سرفه، تب و لرز، فشار خون پایین، طعم فلزی در دهان، جوش‌های پوستی، شوک، غش، تنگی نفس، استفراغ، اسهال آبکی یا خونی وزرد شدن چشم یا پوست  می‌شود.

سرگیجه، حالت تهوع، گیجی، ضعف، افت فشار خون، و اختلال در تنفس از علایم مصرف بی رویه در Hypermagnesemia می باشد.

همچنین دریافت بیش از نیاز  سلنیوم با بروز اختلالات گوارشی (مثلاً حالت تهوع، اسهال) همراه می باشد و سایر تظاهرات شامل ریزش مو، ناخن‌های غیرطبیعی، درماتیت، نوروپاتی محیطی، خستگی، تحریک‌پذیری و بوی سیر در نفس همراه خواهد بود.

بدین ترتیب، تأکید می‌شود که مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی باید صرفاً بر اساس تشخیص نیاز واقعی، نتایج آزمایشگاهی و نظر پزشک یا داروساز انجام گیرد. اصل بنیادین در علم داروسازی این است که «دوز صحیح» تفاوت میان درمان و مسمومیت را تعیین می‌کند.

 دکترنگار فیروزآبادی
عضو هیأت علمی گروه فارماکولوژی و سم شناسی دانشکده داروسازی شیراز