‎هورمون‌ های جنسی و نکات دارویی مرتبط

‎هورمون‌های جنسی شامل استروژن، پروژسترون و تستوسترون و مشتقات آنها هستند که در درمان و کنترل علایم‌ اختلالات مختلف مانند اختلالات قاعدگی، بهبود علایم یائسگی، بیماری های غدد جنسی و ناباروری و یا پیشگیری از بارداری، مورد استفاده قرار می‌گیرند. مصرف این داروها باید با تجویز و تحت نظر پزشک صورت گیرد و تنظیم دوز و طول مدت مصرف آن‌ها اهمیت حیاتی دارد.

‎از دیدگاه داروسازی، چند نکته کلیدی در مصرف این داروها مطرح است:

‎1.  تداخلات دارویی:

• داروهای ضد صرع مانند فنی‌توئین، کاربامازپین و توپیرامات می‌توانند متابولیسم هورمون‌های جنسی را افزایش دهند و باعث کاهش اثر قرص‌های ضدبارداری شوند.
• مصرف همزمان آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند ریفامپین نیز اثر قرص‌های جلوگیری از بارداری را کاهش می‌دهد. در مقابل، بعضی داروها مانند سایمتیدین متابولیسم این داروها را مهار کرده و خطر بروز سمیت و عوارض جانبی را افزایش می دهند. 
• بعضی داروهای ضدویروسی و ضدقارچ نیز در متابولیسم هورمون‌ها تداخل ایجاد می‌کنند.

‎2. هشدارهای بالینی:

• مصرف طولانی‌مدت استروژن می‌تواند خطر لخته شدن خون (ترومبوز) را افزایش دهد، به‌ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی-عروقی دارند یا سیگار مصرف می‌کنند.

• مصرف قرص های ضدبارداری در خانم های با سابقه خانوادگی سرطان های وابسته به استروژن مثل سرطان سینه و رحم باید با احتیاط صورت گیرد.
• قرص‌های ضدبارداری خوراکی ممکن است باعث افزایش فشار خون شوند و باید در افراد مبتلا به پرفشاری خون با احتیاط مصرف شوند.
• استفاده نابجا از تستوسترون و مشتقات آن (مثلاً در بدنسازی) می‌تواند منجر به اختلالات کبدی، تغییرات خلقی و کاهش توانایی باروری و افزایش ریسک ابتلا به سرطان پروستات در آقایان شود.

‎3.  نکات مشاوره‌ای برای بیماران:

• مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری باید در زمان مشخص و به صورت منظم انجام گیرد؛ در صورت فراموشی، لازم است دستورالعمل جبرانی رعایت شود.
• در صورت مشاهده علائمی مثل درد شدید ساق پا، تنگی نفس یا سردرد شدید، باید مصرف دارو قطع و سریعاً به پزشک مراجعه شود.
• بیماران باید در مورد مصرف همزمان داروهای دیگر (حتی گیاهی و مکمل‌ها) با داروساز مشورت کنند تا از تداخلات دارویی جلوگیری شود.

استفاده از هورمون های جنسی مردانه در بدنسازی به منظور عضله سازی و سایر اثرات احتمالی شواهد بالینی اثبات شده ای ندارد و مصرف خودسرانه این داروها عوارض جدی به دنبال خواهد داشت.

‎ جمع بندی

‎لازم است تأکید شود که هورمون‌های جنسی گروهی از داروها هستند که مصرف خودسرانه یا طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد و آگاهی از تداخلات و هشدارهای دارویی، نقش مهمی در کاهش خطرات دارد.

‎دکتر  فاطمه احمدی عضو هیأت علمی گروه فارماسیوتیکس دانشکده داروسازی شیراز