عامل پنهان در آسیب‌های پوستی و سلولی، اشعه فرابنفش می باشد.

به گزارش روابط عمومی دانشکده داروسازی شیراز، دکتر الهه ناز پرهیزکار عضو هیات علمی گروه فارماسیوتیکس در گفت و گو با روابط عمومی دانشکده گفت: تابش اشعه فرابنفش یا UV (Ultraviolet Radiation)  بخشی از طیف الکترومغناطیسی خورشید است که اگرچه با چشم انسان دیده نمی‌شود، اما اثرات زیست‌شناختی آن بر پوست، چشم و سیستم ایمنی به‌خوبی شناخته شده است. این اشعه در سه زیرگروه اصلی طبقه‌بندی می‌شود:

UV-A (320–400 nm):
این طول موج بلندتر، تا لایه درم پوست نفوذ می‌کند. با تخریب الیاف کلاژن و الاستین، منجر به پیری زودرس پوست (photoaging)، ایجاد لک، افتادگی و چروک می‌شود.
UV-A از شیشه عبور می‌کند و در تمام طول روز و سال نسبتاً ثابت است. به دلیل تأثیر تجمعی آن، نقش مهمی در القای جهش‌های سلولی و افزایش خطر سرطان پوست، به‌ویژه ملانوما دارد.

 UV-B (280–320 nm):
اشعه‌ای با انرژی بالاتر اما نفوذ کمتر. تقریباً ۵٪ از اشعه UV است که به زمین می‌رسد و مستقیماً DNA سلول‌های اپیدرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این تابش از شیشه عبور نمیکند اما
عامل اصلی آفتاب‌سوختگی (erythema)، تاول، التهاب و تخریب DNA محسوب می‌شود. قرارگیری مزمن در معرض UV-B، با بروز سرطان‌های غیرملانومی مانند کارسینوم سلول پایه‌ای (BCC) و سلول سنگفرشی (SCC) ارتباط دارد. در کنار این مضرات، این تابش مسئول سنتز ویتامین D در بدن است.
شدت UV-B در حوالی ساعات ۱۰ صبح تا ۱۵ بعدازظهر به حداکثر می‌رسد و در ارتفاعات، مناطق گرمسیر و مکان‌های با سطح بازتابنده (برف، آب، شن) بیشتر است.

 UV-C (100–280 nm):
بالاترین انرژی را دارد، اما توسط لایه ازن در اتمسفر جذب می‌شود و به سطح زمین نمی‌رسد. با این حال، در منابع مصنوعی مانند لامپ‌های استریل UV یا تجهیزات صنعتی وجود دارد و می‌تواند در صورت تماس، به پوست و قرنیه آسیب شدید وارد کند.

دکتر پرهیزکار در ادامه گفت: اشعه‌های UV، به‌ویژه در معرض مداوم، منجر به استرس اکسیداتیو، آسیب DNA، تحریک سایتوکاین‌های التهابی و تضعیف ایمنی پوست( می‌شوند.

از این رو، UV نه‌تنها عامل پیری زودرس است، بلکه یک عاملجدی در شروع یا تشدید بیماری‌هایی مانند:
▪ سرطان پوست (BCC, SCC, Melanoma)
▪ لوپوس پوستی (photosensitive lupus)
▪ لکه‌های ناشی از نور (lentigo solaris)
▪ و تشدید برخی بیماری‌های چشمی مانند آب‌مروارید و دژنراسیون ماکولا محسوب می‌شود.

با وجود جدی بودن این تهدید، محافظت در برابر UV کاملاً امکان‌پذیر است. استفاده از پوشش فیزیکی (کلاه، لباس مناسب، عینک با فیلتر UV) و ضدآفتاب‌های مناسب با فیلترهای UV-A و UV-B، بهترین راه پیشگیری است.

نکته مهم: آسیب ناشی از UV تجمعی است. حتی قرارگیری‌های کوتاه‌مدت روزانه، اگر بدون محافظت باشد، در درازمدت اثرگذار خواهد بود.

دکتر الهه ناز پرهیزکار عضو هیأت علمی گروه فارماسیوتیکس، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز