چرا سالمندان بیشتر به سمت خوددرمانی می‌روند؟
سالمندان به دلیل داشتن تجربه‌های طولانی از بیماری‌ها و مصرف داروها، گاهی تصور می‌کنند می‌توانند بیماری‌های جدید را با همان داروهای قدیمی درمان کنند. دسترسی آسان به داروهای باقی‌مانده در منزل یا توصیه اطرافیان هم باعث می‌شود بدون مشورت با پزشک یا داروساز از دارو استفاده کنند.

چه خطراتی در مصرف داروهای قدیمی وجود دارد؟
داروها تاریخ انقضا دارند و پس از گذشت زمان ممکن است اثربخشی خود را از دست بدهند یا حتی به ترکیبات مضر تبدیل شوند ; که نمونه بارز آن تغییر خواص فیزیکوشیمیایی برخی از آنتی بیوتیک ها در گذر زمان می باشد ،علاوه بر این، دارویی که سال‌ها قبل تجویز شده ممکن است دیگر مناسب وضعیت فعلی سالمند نباشد و با بیماری‌ها یا داروهای جدید او تداخل ایجاد کند.

آیا مصرف خودسرانه داروها باعث تداخل دارویی می‌شود؟
بله.  با توجه به اینکه اغلب سالمندان ممکن است مبتلا به چندین نوع بیماری زمینه ای باشند و برای هر کدام داروهای جداگانه ای مصرف کنند، لذا یکی از مهم‌ترین خطرات در سالمندان،  بروز تداخلات دارویی می باشد ‌عنوان مثال مصرف همزمان داروهای فشار خون با داروهای مسکن غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن) می‌تواند فشار خون را بالا ببرد و  یا مصرف خودسرانه داروهای ضدانعقاد می‌تواند خطر خونریزی جدی ایجاد کند.

چرا علائم بیماری نباید با داروهای باقی‌مانده درمان شوند؟
بسیاری از علائم مشابه ممکن است ناشی از بیماری‌های متفاوت باشند. مثلاً درد قفسه سینه می‌تواند ناشی از مشکلات قلبی، گوارشی یا حتی عضلانی باشد. مصرف خودسرانه داروی قدیمی برای چنین علائمی ممکن است باعث تأخیر در تشخیص بیماری خطرناک و از دست رفتن فرصت درمان به‌موقع شود.

چه مشکلاتی در مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی وجود دارد؟
یکی از رایج‌ترین خطاها مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌هاست. سالمندان ممکن است داروهای باقی‌مانده را برای عفونت‌های جدید مصرف کنند. این کار نه تنها درمان ناقص ایجاد می‌کند، بلکه مقاومت میکروبی را هم افزایش می‌دهد و باعث می‌شود در آینده درمان سخت‌تر و پرهزینه‌تر شود.

چطور باید داروهای بلااستفاده در منزل مدیریت شوند؟
نگهداری داروهای اضافی در منزل یکی از عوامل مهم در خوددرمانی سالمندان است. بهترین کار تحویل داروهای بلااستفاده یا تاریخ‌گذشته به داروخانه‌ها برای دفع ایمن است. نگهداری طولانی‌مدت داروها در خانه، مخصوصاً در شرایط نامناسب مثل گرما و رطوبت، می‌تواند خطرناک باشد.

جمع‌بندی:
خوددرمانی در سالمندان به دلیل مصرف داروهای قدیمی یا باقی‌مانده می‌تواند عوارض جدی و حتی خطر جانی ایجاد کند. بهترین راه پیشگیری، مشورت با پزشک یا داروساز قبل از مصرف هر دارو، حتی داروهای به‌ظاهر ساده است. خانواده‌ها هم باید با حمایت و نظارت، سالمندان را در مصرف داروها همراهی کنند و داروهای اضافی را از دسترس آن‌ها خارج سازند.

داروسازان می‌توانند با آموزش به سالمندان و خانواده‌ها، خطرات خوددرمانی را توضیح دهند و راهکارهایی برای مصرف صحیح داروها ارائه کنند. مراجعه منظم به داروساز برای مرور داروها (Medication Review) کمک می‌کند داروهای غیرضروری حذف شوند و مصرف نادرست کاهش یابد.

دکتر مجتبی شفیعی خانی، عضو هیات علمی گروه داروسازی بالینی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز