استامینوفن یکی از پرمصرف‌ترین و در دسترس‌ترین داروهای مسکن و تب‌بر است که در داروخانه ها  با نسخه و بدون نسخه هم به بیماران تحویل داده میشود و در منازل معمولآ برای مصرف بزرگسالان و بچه ها در دسترس می باشد. داروی استامینوفن بصورت قرص های 325 و 500 میلی گرمی برای بزرگسالان و قرص های 100 میلی گرمی و الگزیر (شربت) یا سوسپانسیون خوراکی برای کودکان در دسترس می باشد و این دارو در قرص ها و شربتهای سرما خوردگی و قرص A.C.A. و ترکیب با داروهای دیگر نیز وجود دارد. اگرچه این دارو در دوزهای صحیح بسیار ایمن و مؤثر است، اما مصرف نادرست آن یکی از  علل شایع مسمومیت‌های دارویی و نارسایی حاد کبد به شمار می‌رود. آگاهی خانواده‌ها از ویژیگی های این دارو می تواند در پیشگیری از مسمومیت با این دارو موثر باشد.

چه افرادی در خطر بیشتری هستند؟

 افراد با بیماریهای مختلف از جمله بیماری‌های زمینه‌ای کبدی، افراد مبتلا به صرع که داروهای ضد صرع مصرف می کنند، افرادی که دچار سوء تغذیه هستند، یا کسانی که مصرف مزمن و زیاد الکل دارند، حتی با مصرف دوزهای معمول و درمانی استامینوفن، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سمیت کبدی با این دارو قرار دارند.

 چگونه مسمومیت رخ می‌دهد؟

کبد مسئول متابولیزه و غیر سمی کردن استامینوفن از بدن است. مصرف دوزهای بالاتر از حد مجاز، باعث اشباع شدن ظرفیت کبد برای غیر سمی کردن استامینوفن میشود و در نتیجه ماده‌ای سمی به نام N-استیل-پارا-بنزوکوئینون ایمین (NAPQI)  از استامینوفن ایجاد می‌شود که به سرعت به سلول‌های کبدی آسیب می‌زند.

دوز مجاز چقدر است؟

 - برای بزرگسالان: مصرف بیش از ۴ گرم (۴۰۰۰ میلی‌گرم در یک روز) ایمن نیست و خطر مشکلات جدی کبدی را دارد.

 - برای کودکان: تحقیقات نشان داده که استامینوفن در صورت تجویز مطابق دستور، برای کودکان ایمن است. ولی دوز 60 میلی گرم به نسبت کیلوگرم وزن بدن کودک و بیشتر در یک روز می تواند باعث آسیب و سمیت شود.

عوارض جانبی و حساسیت

به طور کلی، استامینوفن در دوزهای درمانی عوارض کمی دارد و به خوبی تحمل می‌شود. شایع‌ترین عوارض گزارش شده شامل حالت تهوع، استفراغ و یبوست است.

واکنشهای آلرژیک جدی به این دارو نادر است، اما در صورت مشاهده هر یک از علائم بثورات پوستی، تورم (به خصوص در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید یا مشکل در تنفس بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

در نوزادان در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرعادی پس از مصرف دارو، فوراً با پزشک کودک خود مشورت نمایید.

هشدار مهم: تداخلات دارویی خطرناک

بسیاری از داروهای ترکیبی رایج سرماخوردگی، سردرد و کمر درد نیز حاوی استامینوفن هستند. همزمان مصرف کردن این داروها با قرص ساده استامینوفن، بدون آنکه متوجه باشید، باعث می‌شود دوز کلی دارو از حد ایمن فراتر رود.  لذا همیشه برچسب داروها را با دقت مطالعه کنید. مهمترین داروهایی که نباید با استامینوفن ترکیب شوند چون سمیت استامینوفن را تشدید میکنند عبارتند از:

 - سایر فرآورده‌های حاوی استامینوفن

 - داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین

 - داروهای ضدصرع مانند فنی‌توئین و کاربامازپین، فنوباربیتال

 - برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند ایزونیازید و ریفامپین

- الکلها و مشروبات الکلی

علائم مسمومیت را بشناسید

 اصلی‌ترین عضو درگیر در مسمومیت با استامینوفن، کبد است.

– مرحله اول (۲۴ ساعت اول): ممکن است بسیاری از افراد هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم مبهمی مانند بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ و درد شکم ظاهر گردد.

 - مرحله خطرناک (۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد): با پیشرفت آسیب کبدی، علائم هشداردهنده‌ای مانند زردی پوست و چشم (یرقان)، تیرگی ادرار، درد در ناحیه فوقانی راست شکم و گیجی بروز می‌کند.

اثر حاد مسمومیت با آسیب سلول‌های کبدی مشخص می‌شود که می‌تواند به نارسایی حاد کبد و مرگ منجر گردد

نکته حیاتی: در صورت شک به مصرف بیش از حد، منتظر بروز علائم نمانید. علائم ممکن است چند روز طول بکشد تا ظاهر شوند، اما فرصت طلایی برای درمان بسیار محدود است.

تأثیر غذا بر جذب دارو

 توجه داشته باشید که مصرف همزمان استامینوفن با غذا، به ویژه غذاهای سرشار از پکتین (مانند ژله)، کربوهیدرات‌ها و سبزیجات چلیپایی (مانند کلم بروکلی و کلم) می‌تواند سرعت جذب دارو را کاهش دهد.

چه اقداماتی ضروری است؟

 -در صورت مصرف اتفاقی یا عمدی بیش از حد استامینوفن، بلافاصله با مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم (۱۴۹۰) یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.

 -داروهای حاوی استامینوفن را در بسته‌بندی اصلی و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.

-کودکان دارو را فقط با وسیله اندازه‌گیری دقیق (سرنگ یا پیمانه مدرج) مصرف کنند.

دکتر "حسین نیک نهاد"، عضو هیات علمی گروه فارماکولوژی و سم شناسی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز