به گزارش روابط عمومی دانشکده داروسازی شیراز، در ادامه مجموعه گفت‌وگوهای «دانستنی‌های دارویی برای خانواده‌ها»، این‌بار موضوع گفت‌وگو به مراقبت‌های دارویی پس از شیمی‌درمانی اختصاص یافت؛ مراقبت های بعد از شیمی درمانی بخشی از روند درمان سرطان می باشد که با وجود اهمیت بالا، معمولاً از سوی بیماران و خانواده‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در این گفت‌وگو، دکتر زهرا رضایی، متخصص شیمی دارویی و عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی شیراز درباره اصول صحیح مصرف داروها، کنترل عوارض و نقش داروساز در فرآیند مراقبت پس از درمان توضیحاتی ارائه داد.

دکتر رضایی در ابتدای گفت‌وگو با اشاره به اهمیت دوره های درمانی در بیماری سرطان توضیح داد:

از آنجا که در درمان سرطان یکی از روش های درمانی،  شیمی درمانی می باشد و معمولا درمان با ترکیب چند دارو انجام می شود و کمتر اتفاق می افتد که درمان تک دارویی در درمان سرطان کاربرد داشته باشد و همچنین در شیمی درمانی علاوه بر سلول های سرطانی سلول‌های سالم نیزمی توانند دچار آسیب شوند، بروز عوارضی مانند تهوع و استفراغ، ریزش مو، ضعف سیستم ایمنی، حساسیت دارویی، تغییرات خونی یا مشکلات گوارشی در بیماران تحت شیمی درمانی اجتناب ناپذیر می باشد و نیاز به توجه ها و مراقبت هایی در حین شیمی درمانی می باشد.

این مراقبت ها را می توان در چند دسته قرار داد:

مراقبت های دارویی - مراقبت های غذایی - مراقبت های بهداشتی و مراقبت های پشتیبانی

مهمترین مراقبت هایی که در شیمی درمانی لازم به رعایت آن هستیم مراقبت های دارویی می باشد

همانطور که ذکر شد  شیمی درمانی همراه با بروز عوارضی برای بیمار می باشد، پزشک شما برای کاهش این عوارض داروهایی را با داروهای ضد سرطان همراه می کند و بیشتر اوقات در ادامه درمان نیز داروهایی به صورت تزریقی و یا خوراکی تجویز می شود. معمول ترین داروهایی که در ادامه شیمی درمانی برای کاهش عوارض داده می شود داروهای ضد تهوع، داوهای تقویت کننده سیستم ایمنی، داروهای ضد حساسیت و داروهای گوارشی هستند.

• توصیه می گردد که این داروها را طبق تجویز پزشک و توصیه داروساز مصرف کنند. مصرف کمتر و یا اشتباه این داروها عارضه شیمی درمانی را افزایش داده و مصرف بیشتر از مقدار تجویز شده منجر به یروز عوارض جدیدتر و غیر قابل پیش بینی خواهد شد.

داروهایی مانند اندانسترون- متوکلوپرامید- امپرازول و یا پنتوپرازول، فاموتیدین، پروبیوتیک‌ها یا آنتی‌اسیدها به کاهش تهوع و استفراغ و ناراحتی گوارشی و همجنین پیشگیری از رفلاکس و کاهش اسهال کمک می‌کنند. بسیاری از بیماران این داروها را خودسرانه قطع می‌کنند چون تصور می‌کنند اهمیت زیادی ندارند. اما تداوم مصرف آن‌ها می‌تواند جلوی عوارضی مانند زخم معده یا کم‌آبی بدن را بگیرد.

او در ادامه به اهمیت مصرف صحیح داروهای تقویت‌کننده سیستم ایمنی اشاره کرد و افزود:

• برخی داروها مانند G-CSF برای تقویت گلبول‌های سفید تجویز می‌شوند. این داروها معمولا در روز دریافت شیمی درمانی مصرف نمی شوند پزشک و یا داروساز نحوه صحیح استفاده، زمان مناسب تزریق و نگهداری  آن ها را که عمدتا در دمای 2 تا 8 درجه (دمای یخچال) می باشد به بیمار متذکر می شوند. مصرف دیرهنگام یا بی‌نظم می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد.

این متخصص شیمی دارویی در ادامه با اشاره به اهمیت مدیریت تداخلات دارویی گفت:

• از آنجایی که بسیاری از بیماران ممکن است به جز بیماری سرطان مبتلا به بیماری های دیگری باشند که لزوم مصرف دارو برای آنها وجود دارد، قبل از شروع شیمی درمانی نوع داروهای مصرفی را به اطلاع پزشک رسانده و نحوه مصرف آنها را از پزشک و یا داروساز جویا شوند. داروسازان برای پیشگیری از تداخلات دارویی توصیه های لازم را به بیماران خواهند داشت.
• به عنوان یک اصل کلی مصرف هرگونه دارو همراه با داروهای شیمی درمانی باید به اطلاع پزشک مربوطه رسانده شود و به توصیه های داروساز در نحوه صحیح مصرف آن ها با جدیت عمل گردد.
• توصیه می گردد که در حین شیمی درمانی از مصرف دارو به صورت خودسرانه و مخصوصا داروهای گیاهی اجتناب شود.
• هر چند در درمان سرطان از چند دارو استفاده می گردد و امکان بروز عوارض هر کدام به صورت جداگانه امکان پذیر می باشد و همین امر نیز باعث عوارض بیشتر داروهای شیمی درمانی می گردد ولی بروز عوارض در افراد مختلف متفاوت بوده و نوع عارضه و شدت آن در همه افراد یکسان نمی باشد.

در ادامه  بحث، دکتر رضایی برای بهبود کیفیت زندگی بیمار و دستیابی به درمان بهتر به جز مراقبت های دارویی که به عنوان مهمترین و اولین مراقبت بایستی به آن توجه کرد، انجام مراقبت های زیر و عمل به توصیه های هر کدام از آن ها را ضروری دانستند:

مراقبت های غذایی: کاهش حجم غذادر یک وعده - مصرف غذاهای سالم- مصرف آب- پرهیز از طعم دهنده هایی که ایجاد آلرژی می کنند و همچنین پرهیز از نوشیدنی های خیلی داغ – عدم مصرف الکل و در صورت امکان دخانیات

 مراقبت های بهداشتی: رعایت بهداشت شخصی- کوتاه کردن مو- استفاده از شامپوهای ملایم- قرار نگرفتن در نور آفتاب- تخلیه مثانه در فواصل زمانی کوتاه و اجتناب از حضور در محیط های شلوغ و در صورت لزوم استفاده از ماسک و چرب نگه داشتن پوست

او اضافه کرد مراقبت های پشتیبانی از بیمار در طی شیمی درمانی ضروری می باشد و  خانواده ها و شخص بیمارباید درحین درمان با داروهای ضد سرطان به مواردی که کمک می کند تا این دوره با آرامش بیشتری سپری گردد التزام کامل داشته باشند. که اهم آن ها عبارتند از داشتن محیط خانوادگی آرام - مشاوره با روانشناس در صورت لزوم- مصاحبت با افراد درمان شده

در پایان این متخصص شیمی دارویی مواردی را به عنوان توصیه های هشدار دهنده ذکر کردند که توجه به آن ها به تحمل و سپری شدن دوره درمان با کمترین مشکلات و عوارض کمک کننده می باشد. این توصیه ها عبارتند از:

 توصیه های هشدار دهنده:

در صورت بروز هر کدام از موارد حساسیت شدید- خونریزی در هر محل- اسهال شدید- تنگی نفس و درد شدید در قفسه سینه به پزشک مراجعه نمایید و از دکتر داروساز مشاوره بگیرید.

همچنین اکیدا توصیه می گردد از تماس پوستی با داروهای ضد سرطان مخصوصا دیگر افراد خانواده اجتناب گردد در صورت تماس نا خواسته با داروها فورا محل را ابتدا با آب سرد و سپس با صابون شستشو دهید.

ذکر این نکته لازم می باشد که چنانچه داروهای مصرفی تغیر رنگ داد و یا نحوه نگهداری آن ها در یخچال بود ولی مدت طولانی در دمای محیط قرار گرفت از مصرف آن ها اجتناب شود و به بخش شیمی درمانی جهت امحاء آن ها تحویل داده شود. چنانچه داروهای شما در منزل و یا هنگام جابجایی شکسته شد با یک دستکش آن را برداشته در یک پاکت پلاستیکی قرار داده، محکم بسته و به بخش تزریقات شیمی درمانی تحویل دهید.

در خاتمه باید یادآور شد که درمان سرطان در صورت تشخیص و درمان سریع و با به کار بستن دستورات دارویی و مراقبت ها و توصیه های ذکر شده  قابل درمان می باشد.